XI Sesja Mecenatu Skarbów Słowa

20 grudnia 2024 roku odbyła się z udziałem prymasa Polski, abp. Wojciecha Polaka, jedenasta sesja mecenatu. W tym roku miłośnikami Skarbów Słowa zostali: ks. Dariusz Wesołek, proboszcz parafii pw. Chrystusa Króla w Bydgoszczy, oraz firma Dialex: Igor i Marina Pen z Kostrzyna Wielkopolskiego. Dodatkowo, Wielkopolska Izba Gospodarcza, która została Miłośnikiem Skarbów Słowa dwa lata temu, ponownie wsparła naszą akcję.

W pierwszej części sesji, po wręczeniu dyplomu panu Igorowi Penowi, głos zabrał ksiądz prymas oraz sam uhonorowany. Następnie ks. dr hab. Jarosław Wąsowicz SDB przybliżył osobę i dzieło abp. Antoniego Baraniaka. Był to jedyne w naszej archidiecezji wystąpienie na temat postaci metropolity poznańskiego w trakcie trwania roku arcybiskupa Baraniaka (Sejm RP poprzedniej kadencji ogłosił go jednym z patronów roku 2024). Ksiądz Wąsowicz jest autorem monografii naukowej pt. „Defensor Ecclesiae. Arcybiskup Antoni Baraniak (1904–1977). Salezjańskie koleje życia i posługi metropolity poznańskiego”. W dłuższym wykładzie historyk salezjański przybliżył koleje życia bohatera swej książki, zwracając przede wszystkim uwagę na jego młodość oraz okres posługi u boku prymasa Hlonda w charakterze jego sekretarza. Omówił m. in. działalność sekretariatu prymasowskiego podczas II wojny światowej, szczególnie we Francji. Podkreślił wielkie zasługi ks. Baraniaka w prowadzeniu ośrodka prymasowskiego w okresie uwięzienia prymasa Hlonda i ks. Bolesława Filipiaka przez Niemców. Wspomniał też o jego niezłomnej postawie jako sekretarza prymasa Wyszyńskiego i biskupa pomocniczego gnieźnieńskiego w trakcie uwięzienia i straszliwych tortur, zadawanych mu przez komunistów (1953-1955). Omówił też pokrótce udział abpa Baraniaka w przeprowadzeniu Wielkiej Nowenny przez Millennium Chrztu Polski oraz w czasie samego Millennium, udział w Soborze Watykańskim II oraz zasługi dla archidiecezji poznańskiej. Zdaniem ks. Wąsowicza ks. abp Baraniak do końca życia pozostał zdecydowanym antykomunistą, który nie wierzył w żadne deklaracje prawdziwego porozumienia z reżimem.

Po przerwie głos zabrała p. Marzena Szczerkowska, dyplomowany konserwator zabytków z papieru i skóry. Współpracująca od kilkunastu lat z naszym archiwum pani konserwator omówiła prace, wykonane przez nią samą w mijającym roku: konserwację dyplomu pergaminowego z XIII wieku, przegląd konserwatorski muzykaliów oraz trzeci etap konserwacji księgi wydatków szpitala św. Marty w Gnieźnie z XVII wieku. Dyplom Gnieźnieński sygn. 11 („Władysław książę Polski wraz z synami Przemysławem i Bolesławem nadaje wieś Grzegorzew Fulkonowi arcybiskupowi gnieźnieńskiemu i jego następcom”; 1236 r.) został poddany konserwacji w związku z wystawą „1025. Narodziny królestwa” w Muzeum Historii Polski w Warszawie. Z myślą o wystawie wykonano specjalne opakowanie z planszą, pozwalającą na eksponowanie zabytku bez konieczności jego wyjmowania z tejże planszy. W planszy tej znajduje się specjalnie „ulepiona” miseczka do odcisku pieczętnego, który został wzmocniony w swej strukturze, uzupełniony i zabezpieczony. Oczyszczanie dokumentu odbyło się w taki sposób, by nie naruszyć miejsc, na które naniesiono zapis. Wspomniane wyżej muzykalia to zasób po dawnej kapeli i chórze katedralnym w Gnieźnie, datowane na II połowę wieku XVIII i pierwszą połowię wieku XIX. Maja one zostać poddane skanowaniu w ramach projektu, opracowanego przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina w Warszawie. Wymaga to ich przygotowania konserwatorskiego, to zaś z kolei zakłada bardzo szczegółowy opis stanu zachowania poszczególnych kart, których liczba idzie w tysiące. W drugim półroczu bieżącego roku pani konserwator pracowała właśnie nad opisem stanu zachowania wraz z propozycją wykonania konkretnych prac, umożliwiających skanowanie. Ze środków Mecenatu Skarbów Słowa przeprowadzono natomiast trzeci etap konserwacji księgi rachunków szpitala św. Marty w Gnieźnie (A Cap II sygn. 741).

Następnym mówcą był ks. dr Albert Warso, pracownik naukowy KUL oraz Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika; w latach 2008-2023 archiwista w Archiwum Kongregacji Nauki Wiary w Rzymie. Jego wystąpienie ukazało dzieje dzisiejszej Dykasterii Nauki Wiary, jak też należącego do niej archiwum. Prelegent zaprezentował odnalezione tam dokumenty, które dotyczą archidiecezji gnieźnieńskiej. Najstarszy z nich pochodzi z początku XVII w. Szerzej zaprezentowano jedną wybraną pozycję, pochodzącą z 1933 r. Prezentując kolejne karty tej jednostki archiwalnej, ukazano zasady panujące w kancelarii Świętego Oficjum, zwrócono uwagę na styl pracy tego urzędu, jak też wytłumaczono poszczególne terminy pojawiające się w dokumentach.

Ostatnim prelegentem był Aleksander Sikorski, gnieźnianin i student hebraistyki na UAM. Wygłosił on referat na temat znajdującego się w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie hebrajskiego rękopisu, któremu miał okazję się przyjrzeć. Datuje się go na późne średniowiecze i wskazuje na niemiecką proweniencję. Manuskrypt reprezentuje tzw. Tiqqun Qor'im, czyli materiał ćwiczeniowy dla recytujących tekst Tory. Żydowski dokument został następnie użyty przez chrześcijańskiego introligatora do zabezpieczenia łacińskiego starodruku. Rękopis zawiera obustronnie fragment 25 i 26 rozdziału Księgi Kapłańskiej w języku hebrajskim (z wokalizacją i bez) oraz jego aramejskie tłumaczenie. Prelegent jako młody hebraista odniósł się przede wszystkim do treści samego dokumentu, wskazując, że omawiane biblijne wersy zawierają m.in. informacje na temat izraelickiej tradycji roku jubileuszowego (konkretniej zasad wykupu niewolnika).

Wśród przybyłych około czterdziestu pięciu gości byli m. in. dyrektorzy: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, muzeów regionalnych w Pleszewie i Wrześni, Miejskiego Ośrodka Kultury w Gnieźnie; przedstawiciele Biblioteki Publicznej Miasta Gniezna i Biblioteki PWSD; z grona archiwistów przybyli: naczelnik archiwum oddziałowego IPN w Poznaniu i kierownik Archiwum Państwowego Oddział w Gnieźnie. Obecni byli też przedstawiciele organizacji społecznych: stowarzyszenia Civitas Christiana, Towarzystwa Miłośników Gniezna, Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego ”Gniazdo”. Na auli Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, gdzie odbywała się sesja, byli też ks. inf. prof. Jerzy Stefański i ks. inf. Jan Kasprowicz.