Po półtorarocznej przerwie, 22 listopada 2021 roku, miała miejsce ósma Sesja Mecenatu Skarbów Słowa. Nowymi Mecenasami zostali: Elżbieta i Jerzy Rosikoniowie z Izabelina (wydawnictwo Rosikon Press) oraz Kosciuszko Heritage Inc – organizacja polonijna z Australii; Miłośnikami Skarbów Słowa: Mirosław Dobes z Hamburga, Henryk Hejducki z Miejskiej Górki i ks. Mariusz Wieczorkiewicz ze Słupcy. Na początku sesji pamiątkowe dyplomy wręczył darczyńcom ksiądz prymas Wojciech Polak.

Zebrani w auli muzeum i archiwum goście mieli okazję wysłuchać kilku sprawozdań i referatów. Jako pierwsza wystąpiła mgr Marzena Szczerkowska, dyplomowany konserwator papieru i skóry, która przedstawiła dwa sprawozdania. Pierwsze dotyczyło projektu konserwatorskiego pn. „Czwarty etap konserwacji archiwaliów sądowych z Gniezna z okresu od XV do XVI wieku”. Został on dofinansowany przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych w ramach programu „Wspieranie działań archiwalnych 2021”. Projekt opiewał na kwotę 43 720 zł, przy czym wkład własny, o który postarało się Archiwum Archidiecezjalne, wynosił 5 000 zł. Prace konserwatorskie trwały od 15.06.2021 do 15.11.2021 roku. Efektem projektu jest zakonserwowanie 50 dokumentów i wykonanie pełnej dokumentacji konserwatorskiej, polegającej na obszernym opisie działań konserwatorskich i ich udokumentowaniu licznymi fotografiami. Przedmiotem konserwacji były średniowieczne dokumenty konsystorskie z XV i XVI w. przechowywane w Archiwum Archidiecezjalnym a ponownie odkryte w roku 2015. Są to jednostki archiwalne o kolejnych sygnaturach A Cons H 552 do 601. W sprawozdaniu omówiono technikę wykonania dokumentów i ich budowę technologiczną. Obszernie wyjaśniono różne rodzaje zniszczeń i analizowano ich przyczyny. Przedstawiony obraz destrukcji dokumentów tłumaczył trudności związane z ich konserwacją. Zaprezentowano metody konserwatorskie i końcowe efekty prac. Dokumenty zostały zdezynfekowane, odkwaszone, oczyszczone, wyprostowane, posklejane i uzupełnione masą papierową. Wszystkie umieszczono w ochronnych opakowaniach i zabezpieczono w magazynie. Kopie cyfrowe jednostek po konserwacji trafiły do wewnętrznej bazy danych archiwum. Badacze mogą przeglądać archiwalia w wersji cyfrowej, w czytelni. Do uratowania pozostało około tysiąc czterysta jednostek z tego zbioru.

Następne, krótkie sprawozdanie pani konserwator, dotyczyło prac nad księgą ochrzczonych (liber baptisatorum) parafii Mogilno z lat 1819 – 1840 (księga jest oznaczona AP 17 sygn. 5). W sposób skrótowy zaprezentowano stan zachowania i przyczyny zniszczeń księgi oraz zakres wykonanych prac konserwatorskich. Do tej pory zakonserwowano część księgi; kolejną partię obejmą późniejsze projekty.

Kolejnym prelegentem był historyk, dr hab. Piotr Pokora, prof. UAM. Dokonał on podsumowania dwóch projektów inwentaryzacyjnych, którymi kierował. Projekty były finansowane z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki MNiSW (obecnie MEiN). Pierwszy z nich nosił nazwę „Inwentaryzacja zasobu Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie” (nr 11H 12 01 79 81) i został przeprowadzony w latach 2013-2017. Drugi nosi nazwę “Inwentaryzacja zasobu Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie: starodruki z Kolekcji Seminaryjnej Biblioteki Katedralnej i nowoodnalezione dokumenty papierowe konsystorza gnieźnieńskiego z XV i pocz. XVI w.” (nr 11H 16 0124 83). Ten drugi projekt rozpoczął się w roku 2017 i właśnie dobiega końca. Prelegent przypomniał osoby, zatrudnione przy projektach i dokonane przez nich odkrycia, np. (1) odnalezienie uważanego za zaginiony pontyfikału abpa Drzewickiego z najstarszym polskim ekslibrisem, (2) wydobycie z makulatury w oprawie starodruku unikatu dziełka Bernarda Ochino z XVI wieku, (3) ponowne odnalezienie dokumentacji obiegowej konsystorza generalnego gnieźnieńskiego z okresu od końca wieku XIV do lat 30-tych wieku XVI. Profesor Pokora przypomniał również konferencje naukowe organizowane w ramach projektów oraz inne konferencje, podczas których „gnieźnianie” wygłosili wystąpienia na temat badanego zasobu bibliotecznego i archiwalnego. Mówca wskazał na znaczący wpływ projektów na rozwój młodej kadry naukowej, co poparł wymienieniem wszystkich prac licencjackich, magisterskich i doktorskich, powstałych w tych latach głównie lub częściowo na podstawie zasobów Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie. Dał też ogólny przegląd artykułów i książek autorstwa uczestników projektu a związanych z tymiż projektami.

Po panu profesorze Pokorze głos zabrał jeden z dawnych uczestników projektów inwentaryzacyjnych, dr Radosław Franczak, który obecnie pracuje w Muzeum Śremskim. Temat jego wystąpienia brzmiał: „Inkunabuły dawnej biblioteki klasztoru benedyktynów w Lubiniu w zbiorach Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie”. Zgromadzeni goście sesji dowiedzieli się, że opactwo benedyktynów w Lubiniu, jako jedno z najstarszych w Polsce, zgromadziło do początków XIX w. księgozbiór liczący nieco ponad 5,5 tys. woluminów. Niestety, niniejszy zasób uległ całkowitemu rozproszeniu tuż po kasacji klasztoru w 1836 r. W efekcie ponad 1,6 tys. ksiąg znalazło się w 1862 roku w Bibliotece Seminaryjnej i Kapitulnej w Gnieźnie. Obecnie przechowywane są w tutejszym Archiwum Archidiecezjalnym. W tej kolekcji są 64 woluminy zawierające inkunabuły. Te ostatnie, czyli najstarsze książki drukowane, stały się tematem referatu. Przedstawiono w nim okoliczności zgromadzenia inkunabułów w archiwum oraz dokonano analizy tych obiektów pod względem m. in. opraw, glos, wpisów i znaków własnościowych, zawartości treściowej, czy chronologii. W czasie referatu zaprezentowano także najcenniejsze druki, które są znane na świecie tylko z kilku egzemplarzy, lub zawierają marginalia w języku polskim, stanowiące jedno z pierwszych w Polsce tłumaczeń Biblii na język ojczysty.

Na końcu sesji wystąpił dyrektor archiwum, ks. Michał Sołomieniuk, który zapoznał uczestników z kwestią 19 dyplomów pergaminowych, pochodzących z włoskiej Fawencji, a nabytych dla Archiwum Archidiecezjalnego w roku 1970 z antykwariatu w Gdyni. Większość z nich była związana z rodem Severolich, obecnym w dziejach Fawencji od wieku XIV do XIX. Dyrektor przy okazji październikowego pobytu na konferencji naukowej we Włoszech udał się do Fawencji k. Bolonii i spotkał z miejscowym historykiem, dr. Marco Mazzotti. Doktor Mazzotti naświetlił archiwiście z Polski dzieje Severolich i wskazał możliwe drogi ‘wypłynięcia’ dokumentów poza Włochy.

Spotkaniu towarzyszyła okolicznościowa wystawa wybranych dokumentów fawenckich, i inkunabułów, pochodzących z Lubinia. Z powodów pandemicznych w spotkaniu wzięło udział jedynie ok. 40 osób.

VIII Sesja Mecenatu Skarbów Słowa